Şanzıman nedir?
Araçların olmazsa olmaz ekipmanlarından birisi de şanzımandır. Kulak aşinalığına sahip olduğunuz bu sözcük, aslında yüz yıldan fazla geçmişi olan bir teknolojiye işaret eder. Şanzıman olmadan bir aracın hareket etmesi olanaksızdır. Basitçe şanzıman, bir aracın motorunun ürettiği güç ve torku, tekerleklere aktaran aktarma organıdır diyebiliriz. Şanzımanlar vites kolundan ibaret olmadıı gibi içinde onlarca dişli ve millerin olduğu, motor kadar önemli bir parçadır.
Şanzıman nasıl çalışır?
Motorun krank mili ile volan ve debriyajla şanzımana ilettiği güç, içerideki dişlilerle eşleştirilerek oranlandırılır ve sonrasında ön, arka ya da tüm tekerleklere iletilir. Vites kolu yardımıyla şanzıman yönlendirilir.
Şanzıman çeşitleri nelerdir?
Şanzımanlar temelde:
- Manuel şanzıman
- Otomatik şanzıman
Olarak ikiye ayrılır. Fakat otomatik şanzımanlar; yarı otomatik, tam otomatik, değişken oranlı şanzıman (CVT), çift kavramalı şanzıman gibi türlerine ayrılır. Manuel şanzımanda tüm kontrol sürücünün eli ve ayağındadır. En soldaki debriyaj pedalı vasıtasıyla kavrama gerçekleşir, vites değişimleri debriyaja basılarak vites topuzu üzerinde belirtilen yollar üzerinden yapılır. Tam otomatik şanzımanlarda, tork konvertörü ile kavrama gerçekleşerek vitesler otomatik olarak değiştirilir. Değişken oranlı CVT şanzımanlarda vites sayısı yoktur ve süresiz bir değişim olur, bir kasnak yardımıyla sürekli şanzıman oranları değişir. Çift kavramalı şanzımanlarda iki farklı kavrama-debriyaj vardır ve her değişimde diğer kavrama hazırda bekleyerek daha hızlı vites değişimine olanak tanır. Son olarak yarı otomatik-robotize şanzımanlar, manuel şanzımanlarla temelde aynı çalışır, bir debriyaj vardır, fakat debriyaj pedalı yoktur; değişimler elektronik beyin tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir.
Şanzıman neden arızalanır?
Şanzımanlar her mekanik ekipman gibi belirli bir ömre sahiptir. Manuel viteslerde debriyaja tam basılmadan vites değişimleri yapmak, ani ve sert vites değişimleri yapmak, uzun süre baskı-balatası bitmiş şekilde yolculuk yapmak dişlileri ve milleri yoracak, bu sebeple bir süre sonra arıza çıkacaktır. Aynı zamanda şanzımanlardaki yağ sızıntıları da yağ eksilmesine sebep olabilir, eksik yağ dişlilerin sıyrılmasına neden olabilir. Uzun yıllar boyunca şehir içinde, sıkışık trafikte kullanılan manuel ve otomatik şanzımanlarda arıza riski her zaman yüksektir. Bu sebeple düzenli olarak şanzıman elemanları kontrol edilmelidir.
